Het heelal binnen handbereik

Beleven in 3D

In Utrecht vind je een authentieke 19e-eeuwse sterrenwacht. Gebouwd op het bastion Sonnenborgh uit 1552, en vandaag de dag een smulpaleis voor de liefhebbers van sterren en sterrenkunde. Nu ook voor mensen met een visuele beperking. Onze eigen Lana ging het voor jullie van dichtbij bekijken.

Sonnenborgh is een museum over weer- en sterrenkunde en een publiekssterrenwacht. Als bezoeker ga je hier zelf op onderzoek, kun je proefjes doen en zelfs – als het weer meezit – een kijkje nemen door een echte telescoop.  En sinds kort is er zelfs een rondleiding voor blinden en slechtzienden. Ondersteund met geluid én met 3D-geprinte objecten waarmee je bijvoorbeeld een sterrenstelsel kunt ‘zien’ met je vingers. Maar ook de afstand en afzonderlijke groottes van de planeten, het oppervlak van de maan, allemaal met gebruik van je tastzin te onderzoeken.

Start

Laura van Waas is projectleider van deze rondleiding en doet graag uit de doeken hoe deze tot stand is gekomen. “De vraag kwam vanuit de doelgroep. Er is in Nederland heel weinig over dit onderwerp voor mensen met een visuele beperking. Het is ook heel lastig om je een voorstelling te maken van een zwarte hemel met een lichtpuntje, helemaal als je geen ruimtelijk inzicht hebt doordat je blind bent geboren. Ik was net gestart in de functie van projectleider en dit was mijn eerste project. We hebben in het najaar van 2019 een plan geschreven en dat ingediend voor de RAAK stimuleringsprijs, die speciaal voor dit doel in het leven is geroepen. De jury nomineert drie projecten en het publiek kiest de winnaar. En dat waren wij!” Ze straalt van trots, en terecht.

Brede input

“We hebben met veel mensen uit de doelgroep gesproken waaronder de Oogvereniging Utrecht en met experts op het gebied van educatie van Bartiméus en Visio. We wilden er echt voor zorgen dat we zoveel mogelijk input kregen. Er bleken in de sterrenkundige wereld al verschillende initiatieven te zijn om sterrenkunde tactiel te maken. In Groningen en Valencia waren er al mensen gestart met het ontwikkelen van materialen en ook waren al initiatieven opgezet voor het 3D-printen van objecten. Bij de NASA waren geluidsbestanden van beelden uit het heelal gemaakt en van al die initiatieven hebben wij heel dankbaar gebruik kunnen maken. En door het winnen van de RAAK Stimuleringsprijs werd het project ineens heel groot.”

Goodwill

Zo kon er behalve rondleidingen ook budget worden gebruikt om lesprogramma’s voor leerlingen met een visuele beperking op te zetten en konden zowel het gebouw als de website toegankelijker worden gemaakt. “Er is enorm veel goodwill voor dit project waardoor we nu op maandelijkse basis een rondleiding kunnen organiseren. Mensen kunnen zich aanmelden om samen met een begeleider naar de rondleiding te komen.”

“Een bijkomend voordeel van het winnen van deze prijs was bovendien dat we ineens konden beschikken over een heel netwerk van mensen die hun hulp aanboden. Daarbij zaten twee voormalig vrijwilligers die kennis van de doelgroep bleken te hebben. Want voor het geven van de rondleiding moet je natuurlijk de begeleiders – allemaal vrijwilligers – wel uitvoerig trainen.”

3D-geprint

Voor het 3D-printen zocht Laura een partij die dit voor haar uit handen kon nemen. “De reactie die ik bij Parts On Demand kreeg, was heel warm. Ik mocht langskomen om met eigen ogen te komen zien hoe het printproces verloopt en we kregen ook nog eens een bijdrage in de kosten omdat Neil van Es het project graag wilde ondersteunen. De samenwerking is echt een hele bijzondere, tijdens mijn bezoek werd er alle tijd genomen en ik voelde me direct serieus genomen en kreeg hele heldere uitleg. Ik kreeg ook echt het gevoel dat Neil het ook heel bijzonder vond en dat hij het heel graag gerealiseerd wilde zien.”

Enthousiaste reacties

De reacties van het publiek zijn geweldig, horen we van Laura. “Vincent Bijlo, zelf blind vanaf zijn geboorte, zat in de jury, reikte de prijs uit én opende de tentoonstelling. Hij was razend enthousiast. Tijdens de officiële openingsceremonie hebben we iedereen uitgenodigd die een bijdrage leverde aan de totstandkoming. We hadden een volle zaal met experts, vrijwilligers, vertegenwoordiger van bedrijven die hadden meegewerkt en mensen met een visuele beperking uit ons klankbord. We maakten een carrousel waarbij iedereen een eigen rondje kon doen. 3D-objecten, geluiden van de NASA, een planetentouw waarmee je de afstand tussen de diverse planeten inzichtelijk maakt én een zonneruisschotel die ook satellietgeluiden opvangt. Maar ook de enorme telescoop en het gebouw an sich dragen bij aan de tactiele ervaring. Dit historische gebouw ademt historie, je ruikt de boeken in de bibliotheek, om maar een voorbeeld te noemen. Er is zoveel te beleven dat dat niet allemaal in één rondleiding past, mensen hebben echt meerdere bezoeken nodig om alles te ervaren.”

Een reactie van een bezoeker die we niet weg mogen laten: “Ik heb alle musea in Nederland wel bezocht die speciaal voor mensen met een visuele beperking zijn ingericht. Maar dit is by far de beste rondleiding!” En ook Vincent Bijlo gaf een prachtig compliment. Hij kende het museum al, maar was heel enthousiast over het project. “Hij vertelde dat hij het nu veel beter te begrijpen vond, en dat het hongerig maakt naar meer informatie.” En dat is volgens Laura precies het doel van een museum. Dat je er nieuwsgieriger uit gaat dan dat je er in komt.

De rondleiding startte voor volwassenen afgelopen april en vanaf september is er ook een programma voor basis- en voortgezet onderwijs. “Het educatieve programma is geschikt voor alle leerlingen, niet alleen voor visueel beperkte kinderen.”

• De RAAK Stimuleringsprijs is in 2016 in het leven geroepen op initiatief van het Oogfonds, Dedicon en het Van Abbemuseum, met als doel Nederlandse musea te inspireren om specifiek programma’s te ontwikkelen voor mensen met een visuele beperking.